مؤسسه مطالعات و تحقیقات مبین
- درباره گروه
- پژوهشگران
- آثار
موضوع «توسعه» مقوله‌ای است که می‌توان غالب مباحث مطرح در علوم اجتماعی را ذیل آن تعریف کرد. شناخت صحیح از این موضوع و تلاش در جهت طراحی چهارچوبی به منظور نیل به آن مستلزم وجود یک نگاه نهادی است. این ضرورت به آن دلیل است که جامعه موجودیتی متشکل از نهادهاست. در حقیقت نهادها ساختارهایی اجتماعی هستند که رفتار و عمل جمعی را ممکن می‌سازند و شکلی خاص به آن می‌دهند. بدین‌ترتیب نیل به توسعه که پیش‌نیاز آن «مهندسی توسعه» است، صرف‌نظر از مبانی معرفتی و غایات مطلوبی که توسعه را جهت می‌دهد، الزاماً نیازمند یک طراحی و مقدمه‌چینی نهادی است. دلالت مفهوم «مهندسی توسعه» این است که نمی‌توان انتظار داشت هدف توسعه با تعریف مطلوب مختار آن، تحت یک فرآیند خودانگیخته و کنترل نشده، و بر اساس کنش و واکنش خودکار نیروهای اجتماعی حاصل شود.
در بین نهادها می‌توان نقش و جایگاه دو نهاد «پول» و «سازمان» یا بنگاه را برجسته دانست. نهاد پول اگرچه به ظاهر به عنوان نهادی با کارکرد تسهیل مبادلات و کاستن از هزینه‌های مبادله‌ی موجود بر سر راه مبادلات اقتصادی معرفی می‌شود، لیکن کارکردها و آثاری بسیار وسیع‌تر از این دارد. نهاد پول مدرن، با محوریت نظام بانکداری در خلق آن، کارکردهای قابل‌توجهی از حیث تولیدی و توزیعی در جامعه دارد. کارکردهای یک نهاد لزوماً کارکردهایی عامدانه و عالمانه نیست. ممکن است نهادی در ابتدا با هدف و مقصدی محدود شکل گرفته باشد اما در اثر تحولات اجتماعی و اقتصادی رفته‌رفته کارکردهایی ضمنی و غیرتوافق‌شده پیدا کند. در چنین شرایطی این نهاد اگرچه بر اساس همان هدف محدود و اولیه شکل گرفته است، اما نقش و تأثیر آن در جامعه فراتر از آن خواهد رفت. نهاد پول در دنیای مدرن مصداق بارزی از این داستان است.
پس از پول، نهاد سازمان از دیگر عناصر نهادی تعیین‌کننده در دنیای جدید است. شکل‌گیری سازمان‌ها ناشی از تمایل انسان‌ها به تحقق اهدافی است که به صورت فردی قابل دستیابی نبوده و نیازمند همیاری و مشارکت است. از مهم‌ترین تشکیلات و سازمان‌های موجود در اقتصادهای مدرن، نهاد «بنگاه» است که متولی ساماندهی عمل جمعی تولید است. در دنیای سنتی، تولید عموماً به دلیل حالت ابتدایی و غیرپیچیده‌ی آن به صورت فردی انجام می‌گرفت. اما بدیهی است که دستیابی به تولید انبوه و در مقیاس بالا مستلزم یک همکاری و نیازمند اقدامی‌جمعی است؛ و بنگاه به همین منظور توسعه یافته است. روشن است که اهداف فعالیت بنگاه، شیوه‌ی روابط و قواعد بیناانسانی جاری در آن، شیوه‌ی حصول منافع، موضوع و محدوده‌ی فعالیت آن و موضوعاتی از این دست همگی صبغه‌ای ارزشی دارد و مبتنی بر نوع باور متولیان و نظام اخلاقی و ارزشی پذیرفته‌شده از سوی آن‌هاست.
از این رو شناسایی دقیق نهاد «پول» و «سازمان» برای دستیابی به فهمی‌صحیح از اقتصاد مدرن متعارف و جهت‌گیری‌های آن بسیار ضروری است. مدعای گروه «مطالعات نهادی و مهندسی توسعه» این است که مهندسی توسعه و دسترسی به استانداردهای مطلوب و پذیرفته‌شده در قامت توسعه، مستلزم اعمال تغییراتی در این دو نهاد و بازتعریف آن‌هاست.
اهداف گروه
۱- شناخت ماهیت پول (در کنار توجه به مشابهت‌ها و تفاوت‌های پول سنتی و مدرن)
۲- ارزیابی ساختار پولی اقتصادهای مدرن و چگونگی تکامل تاریخی آن
۳- آثار و پیامدهای تولیدی نهاد پول مدرن
۴- آثار و پیامدهای توزیعی نهاد پول مدرن
۵- آسیب‌شناسی ساختار پولی اقتصاد ایران
۶- نظریه‌پردازی در حوزه‌ی نهاد پول مطلوب و بدیل (با توجه به محورهای مورد نیاز برای اصلاح نهادی در نظام پولی مدرن)
۷- شناخت ماهیت سازمان و مبانی آن
۸- نظریه‌پردازی درباره شیوه‌ای بدیل از سازمان؛ «سازمان توسعه‌گر»
محسن یزدان‌پناه
حسین درودیان
سید سعید موسوی ثمرین
این صفحه در دست تهیه است.