فلسفه‌ی توسعه

گروه «فلسفه‌ی توسعه» یکی از زیرگروه­های این مرکز است که به منظور مطالعه، پژوهش، تعلیم و نظریه‌پردازی در باب مبانی فلسفی توسعه شکل گرفته است.

نظریه‌پردازی و تولید اندیشه در هر موضوعی مبتنی بر پایه­هایی است که نهایتاً شالوده­ای فلسفی دارند؛ ضمن اینکه اثبات موضوع و عوارض ذاتی آن نیز امری خارج و مقدم بر علم است که «فلسفه» عهده­دار آن است؛ اگر دسته خاصی از علوم و نظریات، به موضوعاتی نظیر کاربرد، عمل و امور مطلوب انسان و جامعه انسانی بپردازند، آنگاه به لحاظ فهم چیستی انسان، جامعه، عمل و امر مطلوب نیز به فلسفه نیاز دوچندان خواهد بود. افزون بر تقدم منطقی فلسفه بر علوم دیگر، به لحاظ تاریخی نیز علوم مختلف به نحوی از بنیادی‌ترین مباحث نظری و از فلسفه انشعاب یافته‌اند؛ و عمدتاً کارها و مواضع فلسفی فیلسوفانْ نقش پر رنگی در شکل­گیری آن‌ها داشته است. فارغ از این استدلال­ها، باید توجه داشت که به هر روی، خواه برای عالم و نظریه­پردازْ مطلوب باشد و خواه نامطلوب و خواه بدان اذعان شود و خواه اذعان نشود، هر علم و اندیشه­ای به لحاظ معرفت تولیدی‌اش نوعی بینشِ جهان‌شناختی را نمایندگی می‌کند و بر نوع خاصی از معرفت‌شناسی دلالت دارد.

«توسعه» و نظریه‌پردازی در خصوص آن، از جهاتی چند نیازمند و مرتبط به فلسفه است: مهم‌ترین وجه آن، دریافت «معنا و چیستی توسعه» است؛ که اساساً بحثی فلسفی است. موضوع توسعه در معنای غیرمقید آن، شیوه‌ی تحقق مطلوبِ انسان و جامعه انسانی  است و نیز بهبود وضع واقع است به نحوی که آن مطلوب در انجام کار دیده شود؛ و این مؤخر بر شناخت اموری نظیر انسان‌، جامعه، عمل، اخلاق، علم و فرهنگ است. دانستن اینکه این‌ها چه هستند و نسبت آن‌ها با توسعه به چه نحوی برقرار می‌شود، نیازمند کنکاش فلسفی است؛ این موارد هم به جهت وجودشناختی و هم به جهت معرفت‌شناختی مباحثی فلسفی‌اند و بدون پرداختن به مباحث فلسفی به نحو شایسته فهم نخواهند شد.

افزون بر وجوه عام فوق، در وجه خاصِ نگاه حکمت الهی به مسئله‌ی توسعه (که نگاه مطلوب این گروه است) نیز این معنا رخ می­نماید که: انسان موجودی است سرشته از دو بُعد مادی و مجرد، که اولی به جهت آنکه رو به زوال است مخدوم دومی‌است؛ زیرا آنچه بقای ابدی دارد شریف­تر از هر موجود فناپذیر است و فضیلت انسان به فضل بُعد مجرد او است. چنین نگاهی ضرورت اخلاقی «تعالی» انسان به سوی تجرد و کمال انسانی را پدید می­آورد؛ اما درعین‌حال وحدت انسان و پیوستگی زندگی انسانی در دو سرا، سبب می­شود سعادت در زندگی مادی مقدمه و لازمه سعادت جاویدان او باشد. این نگاه گذشته از آنکه نیازمند تبیین و تفصیل است، مسائلی را ایجاد می­کند: تعالی چیست و نسبت آن با این دو بُعد چگونه و به چه کیفیتی برقرار می­شود؟  سعادت دنیوی چیست و چگونه می­توان آن را مقدمه سعادت ابدی قرار داد؟ توسعه چه نسبتی با تعالی دارد؟ این نگاه چه بایدهایی را در توسعه و برای فرد، گروه­ها، سازمان و جامعه ایجاب می­کند؟ و غیره. تبیین نگاه مزبور و نیز یافتن پاسخ این مسائل جملگی مباحثی فلسفی­اند. 

گروه «فلسفه‌ی توسعه» ضمن پرداختن به این دست از سؤالات، عهده‌دار پژوهش در سطح گسترده‌ای از موضوعات بنیادین مرتبط با مسئله‌ی توسعه خواهد بود.

 اهداف گروه

۱ـ شناخت مبانی، ارزیابی و نقد فلسفی نظریه‌های متداول توسعه و مؤلفه­های پیرامونی آن

۲ـ ایده­پردازی و بررسی امکان الگو یا الگوهای توسعهْ مبتنی بر فلسفه و حکمت اسلامی‌

۳ـ تحلیل نسبت نظریه‌های متداول توسعه با فلسفه و حکمت اسلامی

۴ـ نظریه‌پردازی­های بدیل برای توسعهْ مبتنی بر فلسفه و حکمت اسلامی

۵ـ ترغیب اندیشمندان فلسفی برای ورود به مباحث اجتماعی به ویژه توسعه و مؤلفه­های پیرامونی آن

۶ـ تلاش برای برقراری تعاملی نظام­مند میان اندیشمندان فلسفه و اقتصاد و به طور عام علمای علوم انسانی (مرتبط با موضوع توسعه) در کشور

۷ـ شناسایی، جذب و تربیت پژوهشگران مستعد برای پرداختن به مباحث فلسفی توسعه و جهت‌دهی ایشان به حوزه‌های پژوهشی مورد نیاز

محمدتقی جان‌محمدی

حسین رمضانی